پرتودرمانی سرطان سینه | رادیوتراپی سرطان پستان

پرتودرمانی سرطان سینه | رادیوتراپی سرطان پستان

پرتو درماني یک روش درمان سرطان است كه طی آن با استفاده از اشعه ي ايكس (يا ذرات باردار) با انرژي بالا، سلولهاي سرطاني از بین برده ميشوند.
بسياري از بيماران مبتلا به سرطان، علاوه بر درمان هاي ديگري مانند جراحي و شيمي درماني، به پرتو درماني نيز نياز دارند.
ماهيت پرتو درماني خارجي مشابه دريافت اشعه ايكس است ولي با انرژي بسيار بيشتر، كه عمدتا روي سلولهاي سرطاني متمركز ميشود، درد ندارد وهر جلسه درمان تقريبا چند دقيقه بطول مي انجامد.

جراحی سرطان پستان به چه روش هایی انجام میشود؟

بهتر است قبل از بحث پرتودرمانی، اختصارا به توضیح انواع روشهای جراحی سرطان پستان بپردازیم. جراحی سرطان پستان به دو روش انجام میشود:

جراحي به روش حفظ پستان (يعني فقط ناحيه تومورال از بافت پستان توسط جراحي برداشته ميشود)، که به این روش Breast Conservative Surgery یا اختصارا BCS گفته میشود.
جراحي به روش ماستكتومي ( یعنی کل بافت پستان توسط جراحي برداشته ميشود)، که علت اصلی انتخاب اين نوع روش جراحي، بزرگ بودن نسبت اندازه تومور به اندازه كل پستان میباشد.

در چه شرایطی، پرتو درماني برای درمان سرطان پستان لازم میشود؟

بدنبال جراحی به روش حفظ پستان (یعنی روش (BCS، در اغلب بیماران، رادیوتراپی نیز باید انجام شود.
بدنبال جراحی به روش برداشتن کل بافت پستان (یعنی روش ماستکتومی)، تنها اگر سایز تومور بزرگ باشد یا سایر عوامل خطر وجود داشته باشد، پرتودرمانی انجام میشود.
اگر تعدادي از غدد لنفاوي زير بغل درگير باشند (صرف نظر از روش جراحی)، رادیوتراپی لازم خواهد بود.
اگر سرطان پستان در نواحي ديگر بدن، مانند استخوان ها يا مغز پخش شده باشد كه اصطلاحا به آن متاستاز گفته ميشود، پرتو درماني اغلب کمک کننده است.
رادیوتراپی در سه مورد اول سبب كاهش خطر عود سرطان و افزایش طول عمر بیماران، و در مورد آخر سبب تسکین بیمار و بهبود کیفیت زندگی وی خواهد شد.

پرتودرمانی سرطان پستان به چه روش هایی انجام میشود؟

روش پرتو درماني خارجي (External Beam Radiation Therapy) که در اين نوع روش، يك دستگاه توليد اشعه ايكس با چرخش اطراف بدن بيمار، اشعه را دقيقا به نواحي درگير یعنی پستان و غدد لنفاوی اطراف (در صورت لزوم) ميتاباند.
براكي تراپي (پرتو درماني داخل بدن) که در اين روش، چشمه هاي راديو اكتيو به شكل دانه يا سوزن براي مدت زمان كوتاهي داخل بافت پستان قرار داده ميشود، كه البته اين روش براي درمان سرطان پستان، كمتر مورد استفاده قرار ميگيرد.

کدام نواحي باید تحت تابش اشعه قرار بگيرند؟

اگر بيمار تحت جراحي با روش برداشتن کل بافت پستان (یعنی روش ماستکتومی) قرار گرفته باشد و غدد لنفاوي درگير نباشند، ناحيه ي پرتو درماني عمدتا شامل ديواره ي قفسه ي سينه و خط برش جراحي ميباشد.
اگر بيمار تحت جراحي با روش برداشتن کل بافت پستان (یعنی روش ماستکتومی) قرار گرفته باشد و غدد لنفاوي درگير نباشند، پرتو درماني فقط روي بافت پستان باقيمانده انجام ميشود كه به آن Whole Breast Irradiation ميگويند، و بعد از اينكه كل پستان درمان شد، چند جلسه اضافي به ناحيه ي كوچكتري كه تومور اوليه قبلا در آنجا قرار گرفته بود (و البته در حين جراحي برداشته شده) اشعه تابانده ميشود كه اصطلاحا به آن درمانBoost ميگويند.
چنانچه غدد لنفاوي زير بغل درگير بوده باشد، اين نواحی همراه با غدد لنفاوي نواحی بالاتر و پایینتراستخوان ترقوه تا قاعده گردن، (همزمان با درمان پستان يا ديواره قفسه ي سينه) تحت پرتو درماني قرار ميگيرند.

چه زماني پرتو درماني را شروع كنيم؟

چنانچه قرار باشد پرتو درماني بعد از جراحي آغاز شود، ميبايست صبر كرد تا ناحيه ي مورد جراحي التيام يابد؛ كه ممكن است يكماه يا بيشتر به طول انجامد.

ولی اگر قرار باشد پرتو درماني بعد از شيمي درماني انجام شود، ميبايست تا پايان دوره شيمي درماني صبر كرده و معمولا دو تا چهار هفته بعد از اتمام شيمي درماني، رادیوتراپی آغاز خواهد شد.

آماده سازي پيش از پرتو درماني به چه ترتیب است؟

پيش از شروع پرتودرماني، بيمار توسط كارشناس پرتو درماني، با وسايل مخصوصي، تحت سي تي اسكن قرار گرفته و در نواحي مشخصي كه علامت زده ميشود، تتو يا خالكوبي انجام ميگردد. اينكار موجب ميشود تا تيم درماني بتواند قبل از شروع درمان، طراحي درمان مناسبي انجام دهد به نحوی که نهایت دقت و تمركز، بر روي نواحي تحت درمان و تعيين دوز مناسب اشعه، صورت پذیرد.

انواع پروتوکل های پرتو درماني سرطان پستان و تعداد جلسات درمان به چه صورت است؟

تعداد جلسات درمان استاندارد براي درمان پستان، بین 25 تا 33 جلسه است که ٥ روز در هفته و طی مدت ٦ الي ٧ هفته انجام میشود.

روش ديگر، پرتو درماني با تعداد جلسات كمترHypo-fractionation است كه اغلب، در مورد بيماراني استفاده ميشود كه قرار است تنها بافت پستان (بدون غدد لنفاوي) تحت درمان قرار گيرد. در اين روش ميزان درمان در هر روز افزايش يافته و درمان طي مدت ٣ الي ٤ هفته پايان ميابد. ميزان نتایج این روش درمان، با روش استاندارد برابر است ولی مزيت آن، كاهش عوارض حاد احتمالی از جمله عوارض پوستي ناشي از پرتودرماني و کاهش مراجعات بیمار میباشد.

در روش ديگري به نام راديوتراپي حين عمل جراحي IORT = Intra-Operative Radiation Therapy)) يك دز بالای اشعه، حين عمل جراحي (بعد از برداشتن تومور) به ناحيه ي بستر تومور داده ميشود، اما اين روش تنها در شرايط خاصي باید انجام شود و چنانچه اين شرايط مهيا نباشند ممكن است خطرعود توموردرپستان مبتلا افزايش يابد.

در روش پرتودرمانی با شدت تعدیل یافته (IMRT = Intensity Modulated Radiation Therapy)به کمک کامپیوتر ميتوان شدت درمان در فیلدهای درمانی خاصی را به نحوی تغییر داد تا تمرکز روی ناحیه درمان افزایش یابد و در عين حال ميزان آسيب به بافتهاي سالم نیز كاهش یابد، ولي اين روش درمانی، براي درمان سرطان پستان بهتر است با كنترل حركات تنفسي باشد كه تاكنون در كشور ما امكانات آن كمتر فراهم شده و لذا انجام آن چندان توصیه نمیشود.

پرتو درماني ديواره ي قفسه سينه: اگر بيمار تحت جراحي ماستكتومي (برداشتن كل بافت پستان) قرار گرفته باشد و غدد لنفاوي وي درگير نباشند، پرتو درماني صرفا متمركز بر ناحيه ي ديواره قفسه ي سينه(Chest wall) و محل برش جراحي انجام ميشود.

پرتو درماني غدد لنفاوي: چنانچه غدد لنفاوي زير بغل درگير باشد، صرف نظر از نوع عمل جراحي، اين نواحي نيز ميبايد تحت پرتو درماني قرار بگيرند. پرتودرماني اين نواحي شامل ناحيه زير بغل و نواحي بالا و پايين استخوان ترقوه و در بعضي بيماران، غدد لنفاوي كنار استخوان جناغ سينه (همزمان با درمان پستان يا ديواره ي قفسه ي سينه) انجام ميشود.

روش درمان کوتاه مدت برای تنها بخشی از بافت پستان: Accelerated Partial Breast Irradiation) APBI)
در بيماران خاص، بعضا از روش APBI جهت تجویز دز زيادتر در زمان كوتاهتر، و فقط به ناحيه اي خاصی از بافت پستان (به جاي كل پستان) استفاده ميشود. از آنجا که مطالعات بيشتري در جهت بکارگیری اين روش هاي نوين و مقایسه آن با روش هاي استاندارد نياز است، همه پزشكان از اين روش استفاده نميكنند.

عوارض احتمالي پرتو درماني چیست؟

تورم بافت پستان

تغييرات پوستي در ناحيه ي تحت درمان كه مشابه آفتاب سوختگي خفيف است و شامل قرمز شدن، پوسته پوسته شدن و تيره شدن پوست ميشود. لذا بهتر است در طول پرتو درماني، بيمار در معرض نور مستقيم آفتاب قرار نگيرد تا عوارض پوستي تشدید نشود.عوارض پوستي معمولا طي چند ماه بهبود مي يابند که اين مدت ممكن است بين ٦ تا١٢ ماه متغیر باشد.
خستگي؛ که معمولا چندان شدید نیست.
همچنين پرتو درماني خارجي ميتواند عوارضي همچون لنفادم را در پي داشته باشد كه عبارتست از ايجاد ورم و درد در ناحيه ي بازو كه توسط روشهاي خاصي ميتوان از آن پيشگيري كرد.
عوارض قلبي و ريوي: چنانچه پرتو درماني با دستگاه هاي پيشرفته انجام شود، و پزشك متخصص راديوتراپي و آنكولوژي بتواند طراحي درمان صحيحي انجام دهد، ميتوان از بروز اين عوارض جلوگيري كرد.

بطور خلاصه چنانچه پزشک شما نهایت دقت را در نظر بگیرد و درمان شما بکمک دستگاههای پیشرفته رادیوتراپی انجام شود، رادیوتراپی سرطان پستان براحتی و بدون عارضه جدی انجام خواهد شد.